Njála, 142

Chapter 142

TITLE.

ENSKA

Kafli 142

Nú líður þar til er dómar skulu út fara. Bjuggu þeir sig þá til hvorirtveggju og vopnuðust. Þeir gerðu hvorirtveggju herkuml á hjálmum sínum.

Þórhallur Ásgrímsson mælti: „Farið þér nú, faðir minn, að engu allæstir og gerið nú allt sem réttast. En ef nokkuð vandast í fyrir yður látið mig vita sem skjótast og skal eg þá gefa ráð til með yður.“

Þeir Ásgrímur litu til hans og var andlit hans sem í blóð sæi en stórt hagl hraut úr augum honum. Hann bað færa sér spjót sitt. Það hafði Skarphéðinn gefið honum og var hin mesta gersemi.

Ásgrímur mælti er þeir gengu í braut: „Eigi var Þórhalli frænda gott í hug er hann var eftir í búðinni og eigi veit eg hvað hann tekur til. Nú skulum vér ganga til Marðar Valgarðssonar og láta sem ekki sé annað því að meiri er veiður í Flosa en mörgum öðrum.“

Ásgrímur sendi þá mann til Gissurar hvíta og Hjalta Skeggjasonar og Guðmundar ríka. Þeir komu nú allir saman og gengu þegar að Austfirðingadómi. Þeir gengu sunnan að dóminum en Flosi og allir Austfirðingar með honum gengu norðan að dóminum. Þar voru og Reykdælir og Öxfirðingar með Flosa. Þar var og Eyjólfur Bölverksson.

Flosi laut að Eyjólfi og mælti: „Hér fer vænt að og kann vera að eigi fari fjarri því sem þú gast til.“

„Láttu hljótt yfir því,“ segir Eyjólfur. „Koma mun þar að vér munum þurfa þess að neyta.“

Mörður nefndi sér votta og bauð til hlutfalla öllum þeim mönnum er skóggangssakir áttu að sækja í dóminn, hver sína sök skyldi fyrst sækja eða fram segja eða hver þar næst eða hver síðast. Bauð hann lögboði að dómi svo að dómendur heyrðu. Þá voru hlutaðar framsögur og hlaut hann fyrst fram að segja sína sök.

Mörður Valgarðsson nefndi sér votta í annað sinn: „Nefni eg í það vætti að eg tek miskviðu alla úr málinu hvort sem mér verður ofmælt eða vanmælt. Vil eg eiga rétting allra orða minna uns eg kem máli mínu til réttra laga. Nefni eg mér þessa votta.“

Mörður mælti: „Nefni eg í það vætti að eg býð Flosa Þórðarsyni eða þeim manni öðrum er handselda lögvörn hefir fyrir hann að hlýða til eiðspjalls míns og til framsögu sakar minnar og til sóknargagna þeirra allra er eg hygg fram að færa á hendur honum. Býð eg lögboði að dómi svo að dómendur heyra um dóm þveran.“

Mörður Valgarðsson mælti: „Nefni eg í það vætti að eg vinn eið að bók, lögeið, og segi eg það guði að eg skal svo sök þessa sækja sem eg veit sannast og réttast og helst að lögum og öll lögmælt skil af hendi inna meðan eg er að þessu máli.“

Síðan kvað hann svo að orði: „Þórodd nefndi eg í vætti, annan Þorbjörn nefndi eg í það vætti að eg lýsti lögmætu frumhlaupi á hönd Flosa Þórðarsyni á því vættfangi er Flosi Þórðarson hljóp lögmætu frumhlaupi til Helga Njálssonar þá er Flosi Þórðarson særði Helga Njálsson holundarsári eða mergundar því er að ben gerðist en Helgi fékk bana af. Taldi eg hann eiga að verða um sök þá mann sekjan, skógarmann óalanda, óferjanda, óráðanda öllum bjargráðum. Taldi eg sekt fé hans allt, hálft mér en hálft fjórðungsmönnum þeim sem sektarfé áttu að taka eftir hann að lögum. Lýsti eg til fjórðungsdóms þess er sökin á í að koma að lögum. Lýsti eg löglýsing. Lýsti eg í heyranda hljóði að Lögbergi. Lýsti eg nú til sóknar í sumar og til fullrar sektar á hönd Flosa Þórðarsyni. Lýsti eg handseldri sök Þorgeirs Þórissonar. Hafði eg þau orð öll í lýsingu minni sem nú hafði eg í framsögu sakar minnar. Segi eg svo skapaða skóggangssök þessa fram í Austfirðingadóm yfir höfði Jóni sem eg kvað þá að eg lýsti.“

Mörður mælti: „Þórodd nefndi eg í vætti, annan Þorbjörn nefndi eg í það vætti að eg lýsti sök á hönd Flosa Þórðarsyni um það er hann særði Helga Njálsson holundarsári eða mergundar, því sári er að ben gerðist en Helgi fékk bana af á því vættfangi er Flosi Þórðarson hljóp til Helga Njálssonar áður lögmætu frumhlaupi. Taldi eg hann eiga að verða um sök þá mann sekjan, skógarmann óalanda, óferjanda, óráðanda öllum bjargráðum. Taldi eg sekt fé hans allt, hálft mér en hálft fjórðungsmönnum þeim sem sektarfé eiga að taka eftir hann að lögum. Lýsti eg til fjórðungsdóms þess er sökin átti í að koma að lögum. Lýsti eg löglýsing. Lýsti eg í heyranda hljóði að Lögbergi. Lýsti eg nú til sóknar í sumar og til sektar fullrar á hönd Flosa Þórðarsyni. Lýsti eg handseldri sök Þorgeirs Þórissonar. Hafði eg þau orð öll í framsögu lýsingar minnar sem nú hefi eg í framsögu sakar minnar. Segi eg svo skapaða skóggangssök þessa fram í Austfirðingadóm yfir höfði Jóni sem eg kvað að þá að eg lýsti.“

Lýsingarvottar Marðar gengu þá að dómi og kváðu svo að orði að annar taldi vætti fram en báðir guldu samkvæði „að Mörður nefndi sér Þórodd í vætti en annan mig en eg heiti Þorbjörn“ – síðan nefndi hann föður sinn – „Mörður nefndi okkur í það vætti að hann lýsti lögmætu frumhlaupi á hönd Flosa Þórðarsyni er hann hljóp að Helga Njálssyni á því vættfangi er Flosi Þórðarson veitti Helga Njálssyni holundarsár eða mergundar, það er að ben gerðist en Helgi fékk bana af. Taldi hann Flosa eiga að verða um sök þá mann sekjan, skógarmann óalandi, óferjandi, óráðandi öllum bjargráðum. Taldi hann sekt fé hans allt, hálft sér en hálft fjórðungsmönnum þeim sem sektarfé áttu að taka eftir hann að lögum. Lýsti hann til fjórðungsdóms þess er sökin átti í að koma að lögum. Lýsti hann löglýsing. Lýsti hann í heyranda hljóði að Lögbergi. Lýsti hann nú til sóknar í sumar og til sektar fullrar á hönd Flosa Þórðarsyni. Lýsti hann handseldri sök Þorgeirs Þórissonar, hafði þau orð öll í lýsingu sinni sem hann hafði í framsögu sakar sinnar og við höfum í vættisburð okkrum. Höfum við nú rétt borið vætti okkart og verðum á eitt sáttir. Berum við svo skapað vætti þetta fram í Austfirðingadóm yfir höfði Jóni sem Mörður kvað þá að er hann lýsti.“

Í annað sinn sögðu þeir fram í dóm lýsingarvætti og höfðu sár fyrr en frumhlaup síðar og höfðu öll orð hin sömu sem fyrr og báru svo skapað lýsingarvætti þetta fram í Austfirðingadóm sem Mörður kvað að þá er hann lýsti.

Sakartökuvottar Marðar gengu þá að dómi og taldi annar vætti fram en báðir guldu samkvæði og kváðu svo að orði að þeir Mörður Valgarðsson og Þorgeir Þórisson nefndu þá í vætti að Þorgeir Þórisson seldi vígsök í hendur Merði Valgarðssyni á hendur Flosa Þórðarsyni um víg Helga Njálssonar, „seldi hann honum sök þá með sóknargögnum öllum þeim sem sökinni áttu að fylgja. Seldi hann honum að sækja og að sættast á og svo allra gagna að njóta sem hann væri réttur aðili. Seldi Þorgeir með lögum en Mörður tók með lögum.“

Báru þeir svo skapað sakartökuvætti fram í Austfirðingadóm yfir höfði Jóni sem þeir Þorgeir og Mörður nefndu þá votta að. Alla votta létu þeir eiða sverja áður en vætti bæru og svo dómendur.

Mörður Valgarðsson nefndi sér votta „í það vætti,“ sagði hann, „að eg býð búum þeim níu, er eg kvaddi um sök þessa er eg höfðaði á hönd Flosa Þórðarsyni, til setu vestur á árbakka og til ruðningar um kviðburð þann. Býð eg lögboði að dómi svo að dómendur heyra.“

Mörður nefndi sér votta „í það vætti að eg býð Flosa Þórðarsyni eða þeim manni öðrum er handselda lögvörn hefir fyrir hann til ruðningar um kviðburð þann er eg hefi saman settan vestur á árbakka. Býð eg lögboði að dómi svo að dómendur heyra.“

Enn nefndi Mörður sér votta „í það vætti að nú eru öll frumgögn fram komin þau er sökinni eiga að fylgja: boðið til eiðspjalls, unninn eiður, sögð fram sök, borið lýsingarvætti, borið sakartökuvætti, boðið búum í setu, boðið til ruðningar um kviðburðinn. Nefni eg mér þessa votta að gögnum þessum sem nú eru fram komin og svo að því að eg vil eigi vera sókn horfinn þótt eg gangi frá dómi gagna að leita eða annarra erinda.“

Þeir Flosi gengu nú þangað til sem búarnir sátu.

Flosi mælti til þeirra: „Það munu Sigfússynir vita hversu réttir vættfangsbúar þessir eru er hér eru kvaddir.“

Ketill úr Mörk svarar: „Hér er sá búi er hélt Merði undir skírn en annar er þrímenningur hans að frændsemi.“

Töldu þeir þá frændsemina og sönnuðu með eiði. Eyjólfur nefndi sér votta „í það vætti,“ sagði hann, „að eg ryð þessa menn báða úr kviðburðinum“ – og nefndi þá á nafn og svo feður þeirra – „fyrir þá sök að annar þeirra er þrímenningur Marðar að frændsemi en annar að guðsifjum þeim er kvið eiga að ryðja að lögum. Eruð þið fyrir laga sakir ónýtir í kviðinum því að nú er rétt lögruðning til ykkar komin. Ryð eg ykkur að alþingismáli réttu og allsherjarlögum. Ryð eg handseldu máli Flosa Þórðarsonar.“

Nú mælti öll alþýða og kváðu ónýtt málið fyrir Merði. Urðu þá allir á það sáttir að þá væri framar vörn en sókn.

Ásgrímur mælti þá við Mörð: „Eigi er enn þeirra allt þótt þeir þykist nú hafa fast fram gengið og skal nú fara að finna Þórhall son minn og vita hvað hann leggur til með oss.“

Þá var sendur maður til Þórhalls og sagði honum sem greinilegast hvar þá var komið málinu, að þeir Flosi þóttust hafa unnið kviðburðinn.

„Það skal eg að gera að yður skal þetta ekki að sakarspelli verða. Og seg þeim að þeir trúi því ekki þótt lögvillur séu gervar fyrir þeim því að vitringinum Eyjólfi hefir nú yfir sést. Skaltu nú ganga heim sem hvatlegast og seg að Mörður Valgarðsson gangi að dómi og nefni sér votta að ónýt er lögruðning þeirra“ og sagði hann þá fyrir greinilega hversu þeir skyldu með fara.

Sendimaðurinn fór og sagði þeim tillögur Þórhalls.

Mörður Valgarðsson gekk þá að dóminum og nefndi sér votta „í það vætti,“ sagði hann, „að eg ónýti lögruðning Eyjólfs Bölverkssonar. Finn eg það til að hann ruddi eigi við aðila frumsakar heldur við þann er við sök fór. Nefni eg mér þessa votta eða þeim er njóta þurfa þessa vættis.“

Síðan bar hann vættið í dóm. Nú gekk hann þar til er búarnir sátu og bað þá niður setjast er upp höfðu staðið og kvað þá rétta vera í kviðburðinum. Mæltu þá allir að Þórhallur hefði mikið að gert og þótti þá öllum framar sókn en vörn.

Flosi mælti þá við Eyjólf: „Ætlar þú þetta lög vera?“

„Það ætla eg víst,“ segir hann, „og hefir oss að vísu yfir sést. En þó skulum vér enn reyna þetta meir með oss.“

Eyjólfur nefndi sér votta „í það vætti,“ sagði hann, „að eg ryð þessa tvo menn úr kviðburðinum“ – og nefndi þá báða – „fyrir þá sök að þeir eru búðsetumenn en eigi bændur. Ann eg ykkur eigi að sitja í kviðinum því að nú er rétt lögruðning til ykkar komin. Ryð eg ykkur úr kviðburðinum að alþingismáli réttu og allsherjarlögum.“

Kvað Eyjólfur sér nú mjög á óvart koma ef þetta mætti rengja.

Mæltu þá allir að þá væri vörn framar en sókn. Lofuðu nú allir mjög Eyjólf og kölluðu engan mann mundu þurfa að reyna við hann lögkæni.

Mörður Valgarðsson og Ásgrímur Elliða-Grímsson sendu nú mann til Þórhalls að segja honum hvar þá var komið. En er Þórhallur heyrði þetta spurði hann hvað þeir ættu sér góss. Sendimaðurinn sagði að annar byggi við málnytu „og hefir bæði kýr og ær að búi en annar á þriðjung í landi því er þeir búa á og fæðir sig sjálfur og hafa þeir eina eldstó og hinn er landið leigir og einn smalamann.“

Þórhallur mælti: „Enn mun þeim fara sem fyrr að þeim mun hafa yfir sést og skal eg þetta allskjótt rengja fyrir þeim og svo þótt Eyjólfur hefði hér alldigur orð um að rétt væri.“

Þórhallur sagði nú sendimanni allt sem greinilegast hversu þeir skyldu með fara.

Kom sendimaður aftur og sagði Merði og Ásgrími ráð þau er Þórhallur hafði til lagt.

Mörður gekk þá að dómi og nefndi sér votta „í það vætti að eg ónýti lögruðning Eyjólfs Bölverkssonar fyrir það er hann ruddi þá menn úr kviðburðinum er að réttu eiga í að vera. Er sá hver réttur í búakviðburði er hann á þrjú hundruð í landi og þaðan af meir þótt hann hafi enga málnytu og þótt hann leigi eigi land.“

Lét hann þá koma vættið í dóminn. Gekk hann þá þangað er búarnir voru og bað þá niður setjast og kvað þá rétta í búakviðburðinum.

Þá varð óp mikið og kall og mæltu þá allir að mjög væri hrakið málið fyrir þeim Flosa og Eyjólfi og urðu nú á það sáttir að sókn væri framar en vörn.

Flosi mælti til Eyjólfs: „Mun þetta rétt vera?“

Eyjólfur lést eigi til þess hafa vitsmuni að vita það víst.

Sendu þeir þá mann til Skafta lögsögumanns að spyrja eftir hvort rétt væri. Hann sendi þeim þau orð aftur að þetta væru að vísu lög þótt fáir kunni. Var þá sagt þeim Flosa.

Eyjólfur Bölverksson spurði nú Sigfússonu að um aðra búa þá sem kvaddir voru. Þeir kváðu vera þá fjóra er rangkvaddir voru „því að þeir sitja heima er nærri voru.“

Eyjólfur nefnir sér votta að hann ryður þá alla fjóra menn úr kviðburðinum og með réttum ruðningarmálum.

Síðan mælti hann til búanna: „Þér eruð skyldir til að gera hvorumtveggjum lög. Nú skuluð þér ganga að dómum þá er þér eruð kvaddir og nefnið yður votta að þér látið það standa fyrir kviðburði yðrum að þér eruð fimm beiddir búakviðar en þér eigið níu að bera. Mun Þórhallur þá öllum málum fram koma ef hann bergur þessu við.“

Fannst það nú á í öllu að þeir Flosi og Eyjólfur hældust.

Gerðist rómur mikill að því að eytt væri brennumálinu og nú væri vörn framar en sókn.

Ásgrímur mælti til Marðar: „Eigi vita þeir enn hverju þeir skulu hælast fyrr en Þórhallur er fundinn son minn. Sagði Njáll mér svo að hann hefði svo kennt Þórhalli lög að hann mundi mestur lagamaður vera á Íslandi þótt reyna þyrfti.“

Var þá maður sendur til Þórhalls að segja honum hvar þá var komið og hól þeirra Flosa og orðróm alþýðu að þá væri eytt brennumáli fyrir þeim Merði.

„Vel er það,“ segir Þórhallur, „ef enga fá þeir svívirðing af þessu. Skaltu fara og segja Merði að hann nefni votta og vinni eið að því að meiri hlutur er rétt kvaddur. Skal hann þá láta koma vættið í dóm og bergur hann þá frumsökinni en sekur er hann þrem mörkum fyrir hvern þann er hann hefir rangt kvatt og má það ekki sækja á þessu þingi. Skaltu fara aftur.“

Hann gerir nú svo og sagði þeim Merði allt sem gerst frá orðum Þórhalls.

Mörður gekk að dómi og nefndi sér votta og vann eið að meiri hlutur var rétt kvaddur búanna. Kvaðst hann þá hafa borgið frumsökinni, „skulu óvinir vorir af öðru hafa metnað en því að vér höfum hér mikið rangt í gert.“

Var þá rómur mikill að því ger að Mörður gengi vel fram í málinu en töldu Flosa og hans menn fara með lögvillur einar og rangindi.

Flosi spurði Eyjólf hvort þetta mundi rétt vera en hann lést það eigi víst vita og kvað lögmann úr þessu slíta skyldu.

Fór þá Þorkell Geitisson af þeirra hendi að segja lögmanni hvar komið var og spurði hvort þetta væri rétt er Mörður hafði mælt.

Skafti svarar: „Fleiri eru nú allmiklir lögmenn en eg ætlaði. En þér til að segja þá er þetta svo rétt í alla staði að hér má ekki í móti mæla. En það ætlaði eg að eg einn mundi nú þetta kunna síðan Njáll var dauður því að hann einn vissi eg kunna.“

Þorkell gekk þá aftur til þeirra Flosa og Eyjólfs og sagði að þetta voru lög.

Mörður Valgarðsson gekk þá að dómi og nefndi sér votta „í það vætti,“ sagði hann, „að eg beiði búa þá, er eg kvaddi um sök þá er eg höfðaði á hönd Flosa Þórðarsyni, framburðar um kviðburðinn að bera annaðtveggja af eða á. Beiði eg lögboði að dómi svo að dómendur heyra um dóm þveran.“

Búar Marðar gengu þá að dómi. Taldi einn fram kviðburðinn en allir guldu samkvæðis og kváðu svo að orði: „Mörður Valgarðsson kvaddi oss kviðar þegna níu en vér stöndum hér fimm en fjórir eru úr ruddir. Hefir nú vottorð komið fyrir þá fjóra er bera áttu með oss. Skylda nú til lög að bera fram kviðburðinn. Vorum vér kvaddir að bera vitni um það hvort Flosi Þórðarson hljóp lögmætu frumhlaupi að Helga Njálssyni á því vættfangi er Flosi Þórðarson særði Helga Njálsson holundarsári eða mergundar því er að ben gerðist en Helgi fékk bana af. Kvaddi hann oss þeirra orða allra er oss skylda lög til um að skilja og hann vildi oss að dómi beitt hafa og þessu máli áttu að fylgja. Kvaddi hann svo að vér heyrðum á. Kvaddi hann um handselt mál Þorgeirs Þórissonar. Höfum vér nú allir eiða unnið og réttan kviðburð vorn og orðið á eitt sáttir, berum á Flosa kviðburðinn og teljum hann sannan að sökinni. Berum vér svo skapaðan níu búa kvið þenna fram í Austfirðingadóm yfir höfði Jóni sem Mörður kvaddi oss að. En sá er kviður vor allra,“ sögðu þeir.

Í annað sinn báru þeir á Flosa kviðinn og báru um sár fyrr en um frumhlaup síðar en öll önnur orð báru þeir sem fyrr. Báru þeir á Flosa kviðinn og báru hann sannan að sökinni.

Mörður Valgarðsson gekk að dómi og nefndi sér votta að búar þeir, er hann hafði kvadda um sök þá er hann höfðaði á hönd Flosa Þórðarsyni, höfðu borið kviðinn og borið hann sannan að sökinni. Nefndi hann sér þessa votta eða þeim er neyta eða njóta þyrftu þessa vættis.

Í annað sinn nefndi Mörður sér votta, „nefni í það vætti að eg býð Flosa Þórðarsyni eða þeim manni, er handselda lögvörn hefir fyrir hann, að taka til varna fyrir sök þá er eg höfðaði á hendur honum því að nú eru öll sóknargögn fram komin þau er sökinni eiga að fylgja að lögum, borin vætti öll og búakviður og nefndir vottar að kviðburði og öllum gögnum þeim er fram eru komin. En ef nokkur hlutur gerist sá í lögvörn þeirra er eg þurfi til sóknar að hafa þá kýs eg sókn undir mig. Býð eg lögboði að dómi svo að dómendur heyra.“

„Það hlægir mig nú, Eyjólfur,“ sagði Flosi, „í hug mér að þeim mun í brún bregða og ofarlega kleyja þá er þú berð fram vörnina.“